PIEŚŃ O RIGU
(RíGSTHULA)
Treść: Jest to księga Genesis mitologii skandynawskiej; z niej dowiadujemy się w jaki sposób powstały warstwy społeczne i jak kształtował się porządek społeczny; mamy tu też relację o ustanowieniu najwyższej władzy króla jako "pomazańca bożego" (strofy 36 i 46).
Pieśń o Rigu jest jedną z najtrudniejszych do zinterpretowania; badania utrudnia jeszcze fakt, że zaginęły końcowe strofy.
Pieśni tej nie ma w Codex Regius; zachowana jest w Codex Warmianus, razem z Eddą Snorriego.
Imię Rig jest obce u Normanów. Badacze przypuszczali początkowo, że jest ono irlandzkiego pochodzenia. Wydaje się jednak bardziej prawdopodobne, że jest zapożyczeniem z gr. rhex, gen. rhegós, gdyż występujące w strofie 49 nazwy rzek: Dan i Danpr - to Don i Dniepr.
Tak mówią dawne podania, iż jeden z Asów, ten, który się zwał Heimdall, odbywał podróż; szedł brzegiem jakiegoś jeziora i zaszedł do pewnego gospodarstwa, powiedział, że na imię mu Rig. Według tego podania ułożona została następująca pieśń:
1. W zaraniu wieków szedł zieloną ścieżką
Potężny i sędziwy As wszechwiedzący,
Rig sławny mocą i męstwem.
[...................................]
2. Szedł potem środkiem drogi;
Przybył do domu jakiegoś, drzwi szeroko otwarte;
Wszedł, ogień płonął na palenisku,
U ogniska siedziało dwoje starych.
***
2a. Aï i Edda w staroświeckim czepku
***
3. Ríg wiele rad im udzielił,
Siadł pośrodku ławy,
A po obydwu stronach - gospodarze.
4. Edda przyniosła chleb razowy,
Ciężki i gruby, pełen plew,
Nałożyła w misy jadła,
W dzbanie był wrzątek, do misek wlała.
5. Ríg wiele rad im udzielił,
Później wstał, do snu się szykował,
Położył się potem pośrodku łoża,
A po obydwu stronach - gospodarze.
6. Bawił u nich przez trzy noce,
Poszedł potem środkiem drogi,
Minęło miesięcy dziewięć.
7. Chłopca porodziła Edda, pokropili wodą
[...] pieluszkami [...] czarnego;
Dali imię Thrael [...]
[......................................]
8. Miało dziecko na rączkach pomarszczoną skórę,
Kalekie kostki [...]
Grube palce, brzydką twarz,
Krzywe plecy, długie pięty.
9. Chował się dobrze i rósł w siły,
Coraz więcej próbował swej mocy,
Wiklinę splatał, snopy wiązał,
Chrust nosił - całymi dniami.
Strofa 6, w.1:
W owych czasach wolno było gościć u kogoś tylko trzy dni. Dłuższy pobyt uważany był za gwałt.
Strofa 8, w.4:
Długie pięty były oznaką wyjątkowej brzydoty; zachowane są stare rady jak tę wadę usunąć lub jej zapobiegać.
Strofa 9, w.3-4:
Ta strofa zdradza, że nie Islandia jest miejscem powstania pieśni, nie ma tam bowiem ani wikliny, ani lasów; są one natomiast w Danii.
10. Przyszła do osady krzywonoga,
[............................................]
Łajno na podeszwach, ramiona słońcem spalone,
Wklęśnięty nos, zwała się Thír.
11. Siadła pośrodku ławy,
Przysiadł się do niej syn gospodarski,
Szeptali i radzili, łoże ścielili
Threal i Thir - pracowitymi dniami.
12. Płodzili dzieci, gospodarowali i byli szczęśliwi,
Zdaje mi się, że się zwali: Hreim i Fjosnir,
Klur i Kleggi, Kefsir, Fulnir,
Drumb, Digraldi, Drott i Höswir,
Lut i Leggjaldi: grodzili płoty,
Gnoili pola, hodowali świnie,
Paśli kozy, torf kopali.
13. Córki były: Drumba i Kumba,
Ökkwinkalfa i Arinnefja,
Ysja i Ambatt, Eikintjasna,
Tötrughypja i Trönubeina:
Od nich pochodzi ród niewolników.
Strofy 12-13:
Imiona dzieci są znaczące, np.: Hreim "ten, który na mrozie i szronie pracować musi": Fjosnir "ten, który w oborze pracuje". Wyprowadzenie etymologii często natrafia na trudności.
14. Szedł Ríg potem prostą drogą;
Stał tam dom, drzwi były otwarte,
Wszedł, ogień płonął na palenisku:
Afi i Amma mieli ten dom.
15. Gospodarze siedzieli, zajęci pracą;
Mąż obciosywał drąg do krosien;
Zarost staranny, włos spadał na skronie,
Koszula ciasna, skrzynia stała na ziemi.
16. Kobieta siedziała, kręciła kądziel,
Rozkładała ramiona, przygotowywała przędzę;
Czepiec na głowie, stanik na piersi,
Chusteczka na szyi, szpilki na ramionach.
17. Ríg wiele rad im udzielił,
Usiadł pośrodku ławy
A po obydwu stronach - gospodarze.
18. Wtedy wzięła Amma [...]
[....................................]
Nałożyła w misy jadła,
Była cielęcina gotowana - najlepszy przysmak.
19. Ríg wiele rad im udzielił,
Później wstał, szykował się do snu,
Położył się potem pośrodku łoża,
A po obydwu stronach - gospodarze.
20. Bawił u nich przez trzy noce,
Poszedł potem środkiem drogi,
Minęło miesięcy dziewięć.
21. Chłopca porodziła Amma, pokropili wodą,
Dali imię Karl, niewiasta powiła w pieluszki
Rudego i rumianego, oczki żywe
[.......................................]
***
22. Chował się dobrze i rósł w siły,
Obuczał woły, strugał radło,
Dom budował, stodołę jako cieśla robił,
Wóz robotą kołodzieja - i pługiem orał.
23. Przywiedziono w dom pękiem kluczy zdobną,
Spódnica z koźlej skórki, wydano za Karla;
Snör było jej na imię, włożyła welon ślubny;
Łoże posłali małżeńskie, gospodarstwo założyli.
24. Płodzili dzieci, gospodarowali i byli szczęśliwi;
Zwali się: Hal i Dreng, Höld, Thegb i Smid,
Breid, Bondi, Bundinskeggi,
Bui i Boddi, Brattskegg i Segg.
25. Zwały się tamte żeńskimi imiony:
Snot, Brud, Swanni, Swarri, Sprakki,
Fljod, Sprund i Wif, Feima, Ristill:
Od nich pochodzi ród chłopów.
26. Szedł Ríg potem prostą drogą -
Był dwór z świetlicą, brama od południa,
Drzwi odemknięte, obręcz u zawiasów,
Wszedł - słomą zaścielona podłoga.
27. Siedzieli małżonkowie, patrzyli sobie w oczy,
Fadir i Modir, paluszkami się bawili,
Siedział pan domu i kręcił cięciwę,
Łuk napinał, strzały osadzał.
28. A pani domu przyglądał się owym ramionom,
Gładziła cenną materię, obciągała rękawy,
Wysoki czepiec, klejnot na piersi,
Płaszcz był do ziemi i kaftan błękitny.
29. Ríg wiele rad im udzielił,
Usiadł pośrodku ławy,
A po obydwu stronach gospodarze.
30. Wtedy wzięła Modir wzorzysty obrus
Z bielutkiego lnu, nakryła stół,
Potem wzięła cienkie skibki chleba
Białego pszennego i położyła na stole.
31. Postawiła misy srebrne, kute,
Lśniącą wieprzowinę, drób pieczony;
Wino było w dzbanie, złocone puchary,
Pili i rozprawiali aż do końca dnia.
32. Ríg wiele rad im udzielił,
Później wstał, przygotował leże,
Położył się potem pośrodku łoża,
A po obydwu stronach - gospodarze.
33. Bawił u nich przez trzy noce,
Poszedł potem środkiem drogi,
Minęło miesięcy dziewięć.
34. Chłopca porodziła Monir, powiła w jedwabie,
Pokropili wodą, Jarl dali na imię,
Płowy był włos, białe liczka,
Ostre było spojrzenie jak u małego węża.
35. Wyrastał Jarl dzielnie w grodzie,
Wymachiwał tarczą, zakładał cięciwy,
Napinał łuki, osadzał strzały,
Rzucał oszczepem, ćwiczył się franków lancą,
Konno jeździł, psami szczuł,
Mieczem śmigał, w pływaniu się doskonalił.
36. Wyszedł z boru Ríg wędrowny,
Ríg wędrowny run nauczył,
Imię dał własne, synem nazwał,
Darował dziedzictwo,
Dziedzictwo - odwieczną ziemię.
Strofa 34, w.4:
Ostre spojrzenie było znamieniem wysokiego rodu.
Strofa 36, w.2:
runy - tu: symbol najwyższej wiedzy.
37. [.........................]
[..............................]
Stamtąd jechał ciemnym borem,
Przez oszronione góry, aż przybył do grodu.
38. Rzucał oszczepem, wymachiwał tarczą,
Spinał konia, mieczem śmigał;
Walkę wzniecał, pole krwią czerwienił,
Poległymi siał w bitwie, kraje zdobywał.
39. Sam opanował siedemnaście ziem,
Bogactwa rozdzielał, wszystkim dawał,
Kosztowności, klejnoty, wspaniałe rumaki,
Trwonił pierścienie, złote rąbał obręcze.
40. Posłowie jechali mokrymi ścieżki,
Przybyli do grodu gdzie Herser rządził;
Córę miał on o cienkich paluszkach,
Jasną i światłą, Erna jej imię.
Strofa 39, w.4:
złote rąbał obręcze - w czasach, gdy jeszcze nie było monet, łamano na kawałki złote obręcze i w miarę potrzeby ważono.
Strofa 40, w. 2:
Herser - naczelnik; tu jednocześnie jako imię własne.
41. Prosili o rękę i do dom wrócili,
Dano ją Jarlowi, welon ślubny włożyła;
Żyli i miłowali się,
Ród powiększali, doczekali wieku.
42. Bur był najstarszy, Barn następny,
Jod i Adal, Arfi, Mog,
Nid i Nidjung, ćwiczyli się w sztukach,
Sun i Sweinn, w pływaniu i warcabach.
43. Kund zwał się jeden z nich, Kon był najmłodszy;
Wyrastali, z Jarla spłodzeni,
Konie obuczali, tarcze uginali,
Strzały oprawiali, oszczepem rzucali.
44. Lecz młody Kon znał runy:
Runy ratujące i runy długiego wieku;
Przy porodzie na świat dzieciom pomóc,
Tępić miecza ostrze, burze uspokajać.
45. Rozumiał ptaków mowę, ogień gasić umiał,
Gniew uspokoić i smutek ukoić;
[.......................................]
Ośmiu mężów moc miał.
Strofy 44-45:
Porównaj słowa Odina o potędze pieśni: Pieśń Najwyższego, ostatnie strofy.
46. Z Rig-Jarlem w runach szedł w zawody,
Sztuki znał lepiej czarodziejskie;
Sławę zdobył i godnym się stał,
Że Rigiem go mieniono, gdyż runy posiadał.
47. Jechał Kon młody gęstym borem,
Z procy strzelał, ptaszki wabił;
Ozwała się wtedy wrona, siedziała na gałęzi:
"Po cóż to, królu młody, ptaszki wabisz?
48. Przystoi ci raczej rumaka kiełznać
[................................................]
[................................................]
[...] i wojska zwyciężać.
49. Dzierżą Dan i Danpr zamki wspaniałe,
Lepsze ziemie niż wy macie;
Dobrze umieją sterować okrętami,
Próbować miecza ostrza i zadawać rany'.
***
Strofa 47, w.3:
Wrony, podobnie jak i kurki, uważane były za ptaki mądrości (Odin miał swoje dwa kruki, które dostarczały mu wszelkich wiadomości). Tutaj wrona ukazuje królewiczowi poważniejszy cel w życiu.
Strofa 49, w.1:
Dan i Danpr - tu: prawdopodobnie imiona ojca i syna, królów duńskich. Nie wiadomo, czy wrona radziła królewiczowi szukać w Danii żony, czy też bić Duńczyków.
Imię Danpr wywiedziono z islandzkiego Danpar stadir (siedziba Danpra), co jednak pierwotnie znaczyło "miejscowość nad Dnieprem". Prawdopodobnie obie nazwy, Dan i Danpr, przywędrowały do Skandynawii z Południa w jakiejś gockiej sadze, i zostały zaadoptowane jako duńskie.
