Badania wykazały, że Pieśni Najwyższego składają się z sześciu odmiennych pieśni, powstałych w różnych epokach. Części I-IV są zbiorem prawd i wskazówek, wypowiadanych w formie sentencji przez Najwyższego - Odina. Z nich poznajemy warunki, w jakich żyli ludzie Północy, ich charakter, zwyczaje, lęki i radości. Człowiek był wówczas bardzo zależny od surowej, nieubłagalnej przyrody. Gwałtowne i groźne zmiany, które w niej zachodziły - lód, który powstał w jedną noc, wzmagająca się fala przypływu, lub jeszcze groźniejsza, bo nie do przewidzenia, fala wywołana erupcją podwodnych wulkanów, przepaść wirów morskich, zmienna z godziny na godzinę noc jesienna - nauczyły go ostrożności i nieufności w stosunku do wszystkiego. Trzeba było wierzyć tylko we własne siły, mieć oczy zawsze otwarte i rękę gotową do ciosu. Idąc w gościnę należało dobrze się rozglądać, czy gdzieś na ławie nie siedzi ukryty wróg. Mądrym był ten, kto posiadł w najwyższym stopniu sztukę takiego zadawania pytań, by wszystkiego dowiedzieć się o gościu, i takiego opowiadania, by samemu o sobie niewiele powiedzieć. "Nie pozwól nigdy, by złośliwy człowiek zdołał się domyślić, że cię nieszczęście spotkało; ani życzliwości, ani współczucia, ani pomocy od niego" - czytamy w strofie 116. Jeżeli się natomiast ma przyjaciół, to trzeba być hojnym i szczerym:
Jeżeli masz przyjaciela, któremu wierzysz,
I życzliwości się spodziewasz,
Otwórz mu swą duszę i dary wymieniaj,
I często spotykaj.
(Strofa 44)
Bronią i strojem trza przyjaciół radować,
Każdy to wie po sobie:
Odwzajemniane dary umacniają przyjaźń
Jeżeli los temu sprzyja.
(Strofa 41)
- aby później, na thingu, nie być osamotnionym:
Niebaczny mąż myśli, że przyjacielem
Każdy, kto się uśmiecha;
Dozna, gdy na sejm przybędzie,
Że ma stronników mało.
(Strofa 25)
W części V Odin opowiada o tym, jak dla zdobycia najwyższej mądrości złożył siebie, jako bogu, samego siebie w ofierze, i wisiał przez dziewięć nocy i dni na Drzewie Wiedzy (Yggdrasill). Dzięki tej ofierze otrzymał wiedzę o runach i ich nadprzyrodzonej sile.
Szystkie swe możliwości, cąłą moc zdobytą dzięki runom i związanym z nimi zaklęciom, prezentuje bóg w ostatniej, VI części. Tutaj też wznosi się Hávamál na wspaniałe wyżyny. Strofy o potędze pieśni mają w sobie istotnie coś z hipnotycznej władzy.
1. Wyjścia wszystkie, zanim się wejdzie,
Trzeba obejrzeć,
Trzeba zbadać,
Bo nie wiadomo, gdzie wrogowie
Siedzą w świetlicy.
2. Błogosławieni gościnę dający! gość wszedł;
Gdzie on ma zasiąść?
Śpieszno bardzo jest temu, kto koło ogniska
Ratunku szukać musi.
3. Ogień potrzebny temu, kto przyszedł
I kolana ma zimne;
Jadła i odzieży potrzebuje człowiek
Co wędrował przez góry.
4. Wody trzeba przybywającemu z daleka,
Ręcznika i opatrunku dobrego,
Szczerych słów on pragnie
I powtórnych zaproszeń.
5. Rozum potrzebny jest temu, kto robi podróż daleką,
Łatwe jest wszystko w domu;
Pośmiewiskiem ten, co niczego nie wie,
A z mądrymi siedzi.
6. Rozumem swoim niech nikt się nie chwali,
Lecz ostrożny niech jest i roztropny;
Kto rozważnie i w milczeniu przychodzi do dworu,
Ten rzadko naraża się na zniewagę.
7. Ostrożny gość, gdy w gościnę przychodzi,
Milczy, a słuch zaostrza,
Uszyma słucha, oczyma patrzy:
Tak wywiaduje się każdy, kto rozsądny.
8. Szczęśliw ten, kto sam sobie zdobędzie
Dobre imię i chwałę,
Bo niepewne jest to, co człek posiada
W piersi drugiego.
9. Szczęśliw ten, kto sam sobie zdobędzie
Mądrość i sławę za życia;
Bo złą radę człek otrzymał często
Z piersi drugiego.
10. Pożyteczniejszego brzemienia człowiek nie dźwiga w podróży
Niż niezmierna mądrość;
Lepsza od pieniędzy w obcym kraju -
Ona skarbem ubogiego.
11. Pożyteczniejszego brzemienia człowiek nie dźwiga w podróży
niż niezmierna mądrość;
Wiktu gorszego nie masz na drogę
Niż pełna beczka piwa.
12. Nie tak dobre jak mówią,
Piwo dla ludzkich jest pokoleń.
Bo tym mniej ma - im więcej pije -
Zdrowego rozumu człowiek.
13. Leniwie "złej pamięci żuraw" nad pijakami lata,
Kradnie ludziom ducha.
Tego ptaka pióra mnie spętały
W grodzie Gunnlödy.
14. Pijany byłem, jak bydlę pijany
W domu mędrca Fjalara.
Wtedy piwo jest najlepsze,
Gdy gość odzyskuje swój rozum z powrotem.
15. Milkliwy i myślący ma być syn królewski,
A mężny w boju.
Wesół i żwawy ma być człowiek każdy
aż do dnia swojej śmierci.
16. Niemądry myśli, że żyć będzie wiecznie,
Gdy się przed bojem ustrzeże,
Lecz starość nie da mu pokoju,
Choć mu oszczepy go dadzą.
Strofy 15-16:
Strofy te nie mają logicznego związku z poprzednimi, są wsunięte. Zwracanie się z radą do królewicza zdradza, że są pochodzenia norweskiego.
17. Gapi się gbur, gdy wśród ludzi się znajdzie,
Przechwala się wielce - albo drzemie;
Wszystko przepadło, gdy łyk piwa połknie,
Skończył się rozum biedaka.
18. Temu tylko wiadomo, kto wędrował wiele,
Kto zjeździł szmat świata,
Jakiego drugi człowiek ma ducha -
Jeśli sam obdarzon jest rozumem.
19. Nie trzymaj kielicha, pij miód w miarę,
Mów mądrze albo milcz;
Za złe obyczaje nie zgani cię nikt,
Gdy położysz się rychło do łoża.
20. Żarłok bez rozsądku i cnoty
Żre tak, że niemal nie zdechnie;
Na pośmiewisko brzuch wystawia człeka,
Gdy jest pośród mądrych.
Strofa 18, wers 3:
Jakiego [...] ma ducha - jaki ma charakter.
21. Bydełko wie, kiedy czas do domu
I schodzi z pastwiska;
Ale głupiec nie wie nigdy
Ile mu się mieści w brzuchu.
22. Ten co podły jest i złośliwy,
Naśmiewa się z czego bądź;
Nie wie on, co wiedzieć winien,
Że sam bez błędu nie jest.
23. Niedołężny mąż leży bezsennie nocami
I rozmyśla o wszystkim.
Znużony jest, gdy ranek zaświta,
Troska trwa - jak przedtem.
24. Niebaczny mąż myśli, że przyjacielem
Każdy, co się doń uśmiecha;
Nie przypuszcza, że go obmawiają,
Gdy z chytrymi siedzi.
25. Niebaczny mąż myśli, że przyjacielem
Każdy, co się doń uśmiecha;
Dozna, gdy na sejm przybędzie,
Że ma stronników mało.
26. Niemądry mąż mniema, że wszystko wie,
Gdy bezpiecznie w własnym kącie siedzi,
A jednak nie wie, co ma odpowiedzieć,
Gdy go wypytują.
27. Niemądry mąż, gdy jest ze starszyzną
Niech raczej milczy;
Nikt się nie dowie, że niczego nie zna,
Skoro nie mówi za wiele.
28. Mądry jest ten, co umie pytać
I odpowiedź dać umie;
Nigdy człowiekowi nie da się ukryć
Jakim jest w istocie.
29. Ten co nigdy nie milczy, słów
Niecnych wyrzuca wiele;
Luźny język co nie zna cugli
Sam sobie szkody przyczynia.
30. Szydzić z drugiego niech nikt się nie waży,
Gdy jest u ludzi w gościnie;
Niejeden rad jest, gdy go nie pytają,
Gdy dadzą pokój, póki odzież nie wyschnie.
31. Mądrze uczni gdy umilknie w porę
Ten, co szydzi z drugiego;
Nie wie nigdy ów, co kpi, a prześladuje,
Że go odwet czeka.
32. Wiele ludzi rozmyślnych i cnotliwych
Przy uczcie się przekomarza;
Wieczna złość może z tego powstać,
Gdy gość przygada gościowi.
33. Poranny posiłek niech mąż je obfity,
Lecz nie wtedy, kiedy jest w gościnie;
Siedzi i zakąsza jakby był łakomcem,
Mówić z nikim nie może.
34. Długa jest podróż do złych przyjaciół,
Choć niedaleko mieszkają;
Lecz do dobrego druha na przełaj się pędzi,
Nie bacząc, czy daleko.
35. Ruszać w drogę należy, gościowi nie wolno
Długo siedzieć pod tą samą strzechą;
Kto miłym był, natrętem się stanie
Gdy cięgiem siedzi na ławie.
36. Własny dom jest najlepszy, choć mała chałupka,
Panem jest każdy u siebie;
Choćby tylko dwie kozy i dach z cienkiej słomy,
Lepiej niż kij żebraczy.
37. Własny dom jest najlepszy, choć mała chałupka,
Panem jest każdy u siebie;
Serce krwawi temu, co prosić musi
O jadło przy każdym posiłku.
38. Ani o krok nie wolno mężowi
Oddalić się od swej broni,
Bo nie wiadomo, czy wieść się nie rozniesie
Po drogach, że mu brak oszczepu.
39. Niech nikt nie odmawia sobie
Używania dóbr, które otrzymał;
Często szczędzi dla wroga, co bliskim przeznaczał,
Gorzej bywa, niż przypuszczał.
40. Nie spotkałem męża tak hojnego,
By nie chciał przyjąć co dawano;
Ani tak szczodrego, by darem
- W zamian za dar - wzgardził.
41. Bronią i strojem trza przyjaciół radować,
Każdy to wie po sobie:
Odwzajemniane dary umacniają przyjaźń
Jeżeli los temu sprzyja.
42. Przyjaciołom ma być mąż przyjacielem
I darem płacić za dar;
Śmiech pośród druhów śmiechem odwzajemniać,
Fałsz natomiast - zdradą.
43. Przyjaciołom ma być mąż przyjacielem
Im samym i ich przyjaciół;
Lecz przyjaciołom wrogów
Nie wolno być druhem.
44. Jeżeli masz przyjaciela, któremu wierzysz
I życzliwości się spodziewasz,
Otwórz mu swą duszę, i dary wymieniaj
I często spotykaj.
45. Jeżeli masz innego, któremu nie wierzysz,
Lecz chcesz mieć z niego korzyść,
Układaj piękne słowa, lecz myśli kryj zdradliwe
I fałsz płać zdradą.
46. Tak samo z owym, któremu nie wierzysz
I wątpisz w jego szczerość:
Uśmiechaj się do niego, mów inaczej niż myślisz,
Płać pięknym za nadobne.
47. Kiedyś gdym młody był, jechałem samotny
I zabłądziłem w drodze;
Poczułem się bogaty, gdym spotkał drugiego:
Człowiek jest człowiekowi szczęściem.
48. Szczodrzy i śmiali ludzie żyją najlepiej,
Rzadko przygniata ich troska;
Tchórz i dusigrosz wszystkiego się lęka,
Trapią go nawet dary.
49. Odzież moją na rozstaju
Dwom dałem chochołom;
Zaraz im się zdało, że chłopcy są na schwał:
Wstyd być hołyszem.
50. Sosna na skale schnie i umiera,
Igliwie nie chroni ni kora;
Tak jest z człowiekiem, którego nikt nie kocha,
Po co ma żyć długo?
51. Gorętsza niż ogień jest przyjaźń z złymi druhy
Pięć całych dni trwa;
A szóstego dnia zgaśnie
I pokój się skończy.
Strofa 51, w.2:
Pięć [...] dni - był to termin, w którym, wg staronordyckiego prawa, należało się stawić na wezwanie na sąd, albo wykonać to, co wyrokiem sądu było postanowione. Wzmianki w stanordyckiej literaturze prawniczej i innej pozwalają wnioskować, że tydzień miał 5 dni.
52. Samych wielkich darów nie potrzeba dawać,
Wdzięczność kupisz też drobnym:
Kromką chleba i nachylonym dzbanem
Zyskałem towarzysza.
53. Koło małego jeziora - mały brzeg:
Mały jest duch człowieka;
Rozum nie u wszystkich równy,
Połowiczny jest wiek każdy.
54. W miarę mądry winien być człowiek,
Nigdy zbyt uczony;
Ci są najszczęśliwsi,
Którzy średnio wiele wiedzą.
55. W miarę mądry winien być człowiek,
Nigdy zbyt uczony;
Mędrca serce rzadko się raduje,
Gdy wątpliwości nie zna jego wiedza.
56. W miarę mądry winien być człowiek,
Nigdy zbyt uczony;
Jeśli losu swego nie wiesz naprzód,
Żyjesz od trosk wolny.
57. Płomień od płomienia zapala się, aż się wypali,
Ogień wzniecasz od ognia;
Mąż od męża mądrości się uczy,
Mąż o mężu przez rozmowę o sobie wiedzą.
58. O świcie wstać musi, kto cudze
Mienie lub życie chce zabrać;
Rzadko leżącemu wilkowi udko zdobyć się uda,
A śpiącemu wojowi - zwycięstwo.
59. O świcie wstać musi, kto ma sług mało,
I dziarsko iść do dzieła;
Wiele prześlepi, kto długo śpi,
Pilnemu pół drogi do bogactwa.
60. Suchych desek i gontów na dach
Mąż zna dobrze miarę,
I drwa ile potrzeba
Na pół roku albo na ćwierć.
Strofa 60:
Nie ma logicznego związku z następną, przypuszcza się zatem, że została opuszczona strofa, w której mowa o tym, jakiej miary człowiekowi brakuje.
61. Umyty i syty niech mąż na ting jedzie,
Chociażby odzież nie była najlepsza;
Butów i portek niech się nie wstydzi,
Ani szkapy swojej.
62. Orzeł, gdy łowi, szuka wypatruje,
Nad brzegiem morskim się zatrzymawszy -
Tak też i człowiek, gdy się w tłum zamiesza,
A ma stronników niewielu.
63. Stawiać pytabua też umieć trzeba,
Gdy chcesz, by cię mądrym zwano;
Jeden tylko ma wiedzieć, nie kilku,
Wie trzech - wie świat cały.
64. Mocy swej winien ten, co mądry,
W miarę używać;
Zoczy bowiem wnet, gdy wśród mężnych stanie,
Że nikt nie jest nigdy bezwzględnie najlepszy.
65. [...............................................................]
[...............................................................]
Za złe słowa, które mąż innym rzuci,
Często zapłatę odbiera.
66. O wiele za wcześniem przyszedł do dworu,
Wiele za późno dla innych;
Piwo już wypite lub jeszcze nie uwarzone,
Rzadko natręt w porę przychodzi.
67. Zaprosiliby mnie w gościnę
Gdybym jadła nie potrzebował,
Gdyby dwie szynki cudem u dobrego druha
Wisiały, miast tej, com zjadł.
68. Ogień jest najlepszy dla ludzkości,
Jak i obecność słońca,
Jeżeli człowiek zdrowie zachował
I członków nie postradał.
Strofa 68, w. 1-24:
Nordycy uważali ogień i słońce za najważniejszy element z czterech żywiołów.
69. Nie jest całkiem nieszczęsny mąż, choć nie ma zdrowia:
Jednym synowie są szczęściem,
Innym przyjaciele, a innym bogactwa,
Tamtemu - czyny, jakich dokonał.
70. Lepiej być żywym niźli umarłym,
Zawsze sobie żywy krowę zdobędzie;
Ognisko widziałem, żarzyło się u bogacza -
A on leżał umarły pod drzwiami.
71. Kulawy konno jedzie, bezręki bydło pasie,
Głuchy może być dzielny w boju;
Ślepy lepszy jest niż spalony,
Z trupa nie ma pożytku.
72. Syna mieć jest dobrze, chociażby późno,
Choćby nawet mąż już nie żył;
Rzadko stoi pomnik koło drogi,
Którego nie postawił krewny krewnemu.
Strofa 71, w.3:
spalony - dowód, że w tym czasie, w kraju autora pieśni, palono ciała
Strofa 72, w.3:
W Skandynawii, a szczególnie w środkowej Szwecji, przy starych, z wikingowskiej epoki drogach i mostach, stoi wiele takich właśnie kamieni runicznych, postawionych ku pamięci najbliższych z rodziny, zasłużonych lub poległych.
73. [Dwóch zmoże tego, co jest sam. Język - głowy jest mordercą.
Możesz spodziewać się wrogiej ręki pod każdą baranicą.]
Cieszy się, że noc nadchodzi, ten, co ma dość żywności,
[A reje są krótkie-]
Jesienna noc jest zmienna;
W pięć dni pogoda zmieni się bardzo,
W miesiąc jeszcze bardziej.
Strofa 73:
w. 1-2: Badacze uważają, że wiersze te są wsunięte, ponieważ luźno wiążą się z treścią poprzednich i następnych oraz przez to, że mają odmienną stopę wierszową, mianowicie málaháttr.
w. 3-7: Mówi się tu o warunkach żeglugi przybrzeżnej, prawdopodobnie wśród szkierów norweskich. Ze względu na niebezpieczeństwo prądów, wirów i skał podwodnych starano się tam żeglować tylko podczas dnia. Główny posiłek był wieczorem, na lądzie.
74. Nie wie ten, kto mało wie,
Że wielu traci rozum przez bogactwo;
Jeden człek jest zamożny, a drugi - ubogi,
Nie karz go za to.
75. Pełne kojce u synów Fitjunga widziałem,
Teraz o kiju żebraczym chodzą;
Takie jest bogactwo jak oka mgnienie,
Najniewierniejsze pośród przyjaciół.
76. Zdycha ci bydło, umierają krewni
I ty sam umierasz;
Lecz sława, którąś zdobył
Nie umrze nigdy.
77. Zdycha ci bydło, umierają krewni
I ty sam umierasz;
Wiem jedną rzecz, co nigdy nie umrze;
Sąd o umarłym.
78. Ta rzecz jest pewna; gdy pytasz o runy,
Od bogów pochodzące, radą ich rytowane,
Przez najwyższego znaczone -
Najlepiej zachowaj milczenie.
Strofa 78, w.2:
Tajemnicę run posiadł i ich dawcą był sam Odin. Przed rozpoczęciem kucia run w kamieniu lub rytowania w drzewie zaznaczono zapewne napis jakąś farbą. Potem, gdy napis był gotowy, wypełniano farbą rytowane wgłębienia, niekiedy nawet krwią, zwłaszcza, gdy chodziło o zaklęcie albo przeklęcie.
79. Niemądry mąż, gdy mu się uda
Zdobyć bogactwo lub łaskę niewiasty:
Pycha rośnie, lecz rozum nigdy,
Z godnością on kroczy coraz większą.
80. Chwal dzień wieczorem, żonę - gdy spalona,
Miecz, gdy wypróbowany, dziewicę, gdy za mąż wydana
Lód - gdy się przeszło, piwo - gdy wypite.
81. Na wietrze drzewa ścinaj, przy korzystnej bryzie żegluj,
W mroku z dziewczyną szepcz, dzień ma wiele oczu,
Od statku wymagaj szybkości, od tarczy, że da ochronę,
Od miecza - ostrego cięcia, od dziewczyny - całusa.
82. Przy ognisku popijaj piwo, a po lodzie jedź na łyżwach
Kup chudą szkapę i zardzewiały miecz.
Konia tucz w domu, a psa w cudzym podwórzu.
Strofy 80-82:
Odmienne metrum wskazuje, że strofy te są interpolacją.
II
83. Słowom dziewczęcia wiary nie dawaj,
Ni temu, co mówi żona,
Bo na kręcącym się kole serca ich stworzone,
niestałość włożono im w pierś.
84. Złamanemu łukowi, płonącemu płomieniowi,
Dyszącemu wilkowi, kraczącej wronie,
Chrząkającej świni, drzewu wyrwanemu z korzeniem,
Przybierającej fali, kipiącemu kotłowi,
85. Lecącej strzale, odpływowi morza,
Lodom jednej nocy, wężowi w kłębek zwiniętemu,
Bajkom dziewki w łóżku, złamanemu mieczowi,
Figlom niedźwiedzia, królewskiemu dziecku,
86. Choremu cielęciu, krnąbrnemu niewolnikowi,
Wróżbom obłędnej wróżki, śmierci świeżo pokonanego.
Strofy 84-86:
Strofy są interpolacją, bo mają odmienną stopę wierszową.
87. Wcześnie obsiane pole niech nie budzi nadziei,
Ani syn w pierwszej swej młodości:
Od pogody zależna jest rola, od rozumu - syn,
Jedno i drugie na wiele wystawione niebezpieczeństw.
88. Zabójcy brata, jeśli się go spotyka po drodze,
Domowi spalonemu do połowy, rumakowi, co zbyt rączy,
- Z konia nie ma pożytku, gdy nogę złamie -
Temu wszystkiemu niechaj nikt nie ufa.
89. Taki jest pokój z niewiastą, co nosi fałsz w sercu,
Jak jazda po śliskim lodzie, gdy koń nie jest ostro kuty,
Lub jak błądzenie w sztormie, gdy łódź nie ma steru,
Lub jak gdy kulawy goni renifera w mokrym śniegu w górach.
Strofa 88:
Przezoroność nakazywała zabójcy, dla własnego bezpieczeństwa, zgładzić wszystkich męskich członków rodziny, szczególnie braci i synów, zamordowanego. Podobnie, gdy palono czyjś dwór, czyniono to z reguły w nocy, gdy wszyscy byli w domu i pilnowano, by nikt nie uszedł.
Strofa 89:
Warunki życia przedstawione w tej strofie wskazują, że jest ona pochodzenia norweskiego.
90. Powiem, jak jest - znam prawdę z obu stron -
Z obłudą zbliża się chłop do kobiety:
Składamy słówka najpiękniej, gdy zamierzamy najpodlej,
By zmylić jej rozsądek.
91. Układnie ma mówić i z darami przychodzić
Kto białogłowy miłość chce zdobyć,
Chwalić ciałko pięknej pani:
Otrzymuje dużo w zamian, kto pieści.
92. Niechaj nikt nie gani
Człowieka za miłość;
Często działa na rozumnego czarująca piękność,
Głupi jest obojętny.
93. Nigdy nie należy ganić nikogo
Za to, co zdarza się wielu mężom;
Głupcem z rozumnego staje się,
Kto bezmiernej żądzy nie oddaje.
94. Dusza tylko wie, co w sercu mieszka,
Człowiek samotny jest z swoją miłością;
Cięższa choroba spotkać statecznego nie może,
Niż, że nie ma dla niego radości.
Strofy 90-94:
Styl tych strof, gdzie trywialne i cyniczne sentencje są w najbliższym sąsiedztwie pięknej liryki, zdradza, że Pieśń Najwyższego jest zlepkiem wielu fragmentów.
95. Sam tego doznałem, gdy w trzcinie siedziałem,
Na przyjście czekając ukochanej;
Ciało i serce - tym dla mnie było to dziewczę,
A jednak jej nie dostałem.
96. Córa Billinga, nad słońce jaśniejsza,
Zastałem ją w łożu śpiącą;
Wszystkie przyjemności księcia wydały mi się niczym -
Tylko leżeć koło tego ciała.
97. "Ale pod wieczór przyjdź, Odinie,
Jeśli chcesz mi się zalecać;
Teraz nie uchodzi - tylko my dwoje
Mamy wiedzieć o miłosnej przygodzie".
98. Zdawało mi się, że kocha - zawróciłem,
Dobrego zamiaru nie wykonawszy -
Myślałem, że na pewno mieć będę
Rozkosz i wszystką jej przyjemność.
99. Gdy potem przyszedłem, cała świetna zgraja
Przybocznych wojaków była na nogach,
Palącymi się świecami i pochodniami
Przyświecili mi na powrotnej drodze.
100. Lecz rychło o świcie, kiedy wróciłem,
Straż przyboczna spała;
Zastałem wtedy tylko suczkę pięknej pani
Przywiązaną na łóżku.
101. Wiele gładkich dziewcząt w niełasce ma chłopów,
W bliższych okolicznościach się to okazuje.
Przekonałem się, gdy pełną zdrady dziewczynę
Do płochej próbowałem nakłonić zabawy:
Niegodziwa dziewka na pośmiewisko wystawiła,
Nie dostałem jej nigdy.
III
102. Wesół ma być mąż i miły dla gości,
Mądry - dla własnej korzyści,
I pamięć ma mieć dobrą, by go rozumnym mieniono,
Wesołe gadki często niech opowiada;
Bałwan zwie się ten, co mówić nie umie -
To jest głupiego znamię.
103. Sędziwego odwiedziłem olbrzyma, właśnie teraz wróciłem
Mało się tam milczało;
Umiejętnymi słowy zapewniłem sobie powodzenie
W sali Suttunga.
Strofa 103:
Olbrzym Suttung posiadał Miód Skaldów, który dawał natchnienie oraz wiedzę i wszelkie nadprzyrodzone dary potrzebne w trudnej sztuce skaldowania. Odin postanowił za wszelką cenę miód ten zdobyć. Według innego, obszerniejszego podania, przyjął pracę jako parobek u Baugiego, brata Suttunga, a jako zapłatę zażądał, by mu Baugi pomógł zdobyć ów Miód. Olbrzym wyświdrował tunel do siedziby Suttunga, ale gdy się Odin w postaci węża pod tym tunelem czołgał, próbował zabić go swym światłem, lecz chybił.
104. Gunnlöd dała mi na złotym łożu
Napój drogiego miodu;
Źle jej potem odpłaciłem
Za jej wierne serce,
Za jej wielką boleść.
105. Paszcza Raty wydrążyła mi dziurę,
Przez skałę się przegryzła,
Górą i dołem szły olbrzymów drogi,
Tak wystawiałem głowę na szwank!
Strofy 104-105:
Niektórzy uczeni próbują przedstawiać kolejność tych strof, twierdząc, że nie zgadza się chronologia wydarzeń. Najpierw musiał Odin dostać się do grodu, by potem zostać ugoszczonym przez Gunnlödę.
Ale przecież ten, kogo dręczy sumienie, nie dba o chronologię wydarzeń, lecz mówi spontanicznie o tym, co go męczy. Część III Pieśni Najwyższego jest wspaniała właśnie dla swej psychologicznej prawdy: spod warstwy zadowolenia Odina z dobrze załatwionego interesu wyziera wyrzut sumienia: umknął przed obcym nazwiskiem, oszukał starca i dziewczynę, która mu zawierzyła.
106. Zdobytą dziewczynę dobrze wykorzystałem
- nie brak wiele temu, kto mądry -
A Odrörir teraz się znajduje
W świątyni władcy ludzkości.
107. Wątpię, czy bym się wydostał
Z grodu olbrzymów,
Gdybym pożytku nie miał z Gunnlöd, dobrej dziewczyny,
Co ramieniem mnie otoczyła.
108. Następnego dnia przyszli Rimthursy
Pytać Hawa o ślub
W Hawa hali;
Pytali o Bölwerka, czy jest wśród bogów,
Czy też go Suttung zarżnął.
Strofa 108:
Olbrzymy, krewni Gunnlödy, szukali w Asgardzie jej uwodziciela, ale nie znaleźli, bo Odin podał fałszywe imię.
109. Przysięgę na pierścień przecież Odin złożył,
Któż wierzyć nie będzie jego obietnicom?
Suttunga oszukał, ukradłszy mu napój,
Gunnlödę zostawił w płaczu.
IV
110. Czas głosić słowo z Thula tronu:
U krynicy Urd
Jam widział i milczał, widział i rozmyślał,
Słuchałem mężów mowy;
O runach, słyszałem, sądzili, o radach nie milczeli,
Koło hali Hawa,
W hali Hawa,
Jam słyszał, jak tak mówili:
111. Radzimy ci, Loddfafnir! przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
W nocy nie wstawaj, chyba, że na przeszpiegi,
Albo że do wychodka.
Strofa 111, w.4:
W nocy nie należało wychodzić, gdyż wtedy najbardziej grasowały złe duchy, a zaklęcia czarowników miały największą moc.
112. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał,
Nie śpij w objęciach takiej, co się zna na czarach,
By cię nie mogła zawrzeć w ramionach.
113. Ona tak sprawi, że dbać nie będziesz
Ani o ting, ani o rozkaz władcy,
Nie zechcesz jedzenia, ni zabawy z druhami,
Smutny iść będziesz do łoża.
114. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Cudzej żony nie zwabiaj nigdy,
By była twą umiłowaną.
115. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Gdy ci przyjdzie ochota jechać przez góry czy fiord
Zjedz naprzód dobry posiłek.
116. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Złośliwemu nie pozwól nigdy człowiekowi,
By coś wiedział o twym nieszczęściu;
Bo od złych ludzi nie otrzymasz nigdy
Zapłaty za zaufanie.
117. Cios w skroń widziałem - otrzymał mężczyzna
Przez podstępne słowo kobiety,
Zły język sprowadził mu śmierć
A przecież nie był winien.
118. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Wiedz, gdy masz przyjaciela, któremu bardzo wierzysz,
Odwiedzaj go często,
Bo krzewem zarasta i wysoką trawą
Ścieżka, którą nikt nie kroczy.
119. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Dobrego człowieka wesołą zyskaj sobie rozmową,
Przez całe życie ucz się, jak stać się lubianym.
120. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Nigdy nie zrywaj pierwszy
Przyjaźni z dobrym druhem;
Żal przeżre ci serce, gdy nikogo nie masz,
Z kim byś dzielił swą troskę.
121. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Nie wdawaj się nigdy w rozprawę
Z głupim mądralą.
122. Od złego człowieka nie otrzymasz nigdy
Zapłaty za zaufanie,
Lecz mądry może cię uczynić
Lubianym przez ludzi i sławnym.
123. Jak krewnemu lub krwią złączonemu
Ważysz wtedy osłonić swą myśl;
Lecz wszystko lepsze od fałszu:
Zły jest przyjaciel, co zawsze powtarza.
Strofa 123, w.1:
Mowa tu o braterstwie krwi, z którym wiązana była następująca ceremonia: zawierający braterstwo podczas składania przysiąg nacinali sobie żyły i mieszali wzajemnie krew we wspólnych śladach stóp. Późniejszy, islandzkimi źródłami zaświadczony obyczaj polegał na tym, że mężczyźni mieszali krew pod pasmem darniny, spod której wykopana została ziemia, ale pasmo to jednak musiało z obu stron pozostać połączone z łąką.
124. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Trzy słowa w kłótni ze złym - to za wiele;
Często płazem dobry człek puści,
Gdy złośliwy bój wszczyna.
125. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Nie bądź ni szewcem, ni oszczepnikiem
Jak tylko dla własnej potrzeby:
Gdy but niewygodny, albo oszczep krzywy -
Źle ci życzyć będą.
126. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Gdzie zło znajdziesz, mień to złym
I nie zostaw wrogów w pokoju.
127. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Niech cię zło nigdy nie pociąga,
Miej upodobanie w dobrym.
128. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Gdy jesteś w bitwie, nie patrz w górę
- Jak obłąkańcy stają się mężowie -
I czary odmienią też ciebie.
129. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Jeśli chcesz piękną panią zwabić na pieszczoty,
By ci to radość przyniosło,
Daj piękne obietnice, ale ich dotrzymaj,
Nie przykrzy się to, co dobre.
130. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Bądź ostrożny, lecz nie zbyt ostrożny,
Strzeż się najbardziej piwa, także cudzej żony
I trzeciej rzeczy: by cię frant nie okpił.
131. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Na pośmiewisko nie wystawiaj nigdy
Gości i wędrowców.
132. Często nie wiedzą domownicy
Kim jest ten, co przychodzi.
Nie ma tak cnotliwego, by błędu nie miał,
Ni takiego kpa, by nic nie był wart.
133. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Z siwego śpiewaka nie śmiej się nigdy,
Dobre jest często, co starzy gawędzą.
Często ze zmarszczonej skóry mądre słowo wyjdzie,
I z takiej, co wisi śród innych skór,
I z takiej, co jest podpuszczką do sera.
134. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Gościa psem nie wyszczuj i za bramę nie wypędź,
Czyń dobrze temu, co cię potrzebuje.
135. Z twardego drzewa rygiel być musi,
Co wszystkim ma otwierać;
Daj każdemu pierścień, bo inaczej
Nieszczęście na cię sprowadzą.
136. Radzimy ci, Loddfafnir! Przyjmij radę,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz z niej miał:
Gdy pijesz piwo, weź moc ziemi,
Bo ziemia dobrze działa na piwo - a ogień na choroby.
Dąb jest dobry przy biegunce - kłos przeciw czarom,
Bez przy niepłodności, na wściekłość - wzywać trzeba księżyca,
Dżdżownica dobra przy ukąszeniu, a wrzód trzeba leczyć runami,
Ziemia wchłania wodę.
Strofa 136:
Strofa ta posiada nadliczbowe wersy, które są późniejszą interpolacją. Pierwotną strofę stanowią wersy: 1-4 i 9. Pozostałe, pisane metrem málaháttr, są obce.
wers 4: Gdy pijesz piwo, weź moc ziemi - stwierdzenie to można interpretować różnie. Finnur Jónsson (Eddadigte, de gamle fornnorske -fornisklandske, Kbnhvn 1932, s.46) twierdzi, że jeżeli ktoś jest pijany, najlepiej, gdy się położy na ziemi i wyśpi. Barent Sijmons (Kommentar zu den Liedern der Edda, Halle (Saale) 1927, s. 142-145) sięga do rozpraw z zakresu medycyny średniowiecza i objaśnia, że piwo w owym czasie, nawet jeśli nie było z rozmysłem zatrute, zawierało wiele szkodliwych składników, gdyż zboże, z którego je warzono, pełne było trującego zielska. Przy takim zatruciu ordynowała medycyna ówczesna glinkę, noszącą nazwę łac. bolus albus.
wers 5: ogień na choroby - przy chorobach zakaźnych palono odzież i wszystko, co należało do zakażonego; wypalano też rany i wrzody.
wers 8: Dżdżownica żywa lub suszona i sproszkowana była od niepamiętnych czasów stosowana jako lek.
V
Ta część Pieśni Najwyższego nosi w niektórych rękopisach papierowych osobny tytuł: Runa capituli (Rozdział o runach) czyli Rúnatháttr Othins (Pieśni Odina o runach).
137. Wiem, że wisiałem na wiatrem owianym drzewie
Przez dziewięć nocy,
Oszczepem zraniony, Odinowi ofiarowany
Sam sobie samemu.
Na tym drzewie, o którym nikt nie wie,
Z jakich wyrasta korzeni.
Strofa 137:
Wymieniona tutaj samoofiara jest najbardziej niezrozumiałym elementem w mistyce mitologii nordyckiej.
138. Chlebem mnie karmiono, ni napojem z rogu,
Wypatrywałem ku dołowi,
Przyjąłem runy - wołając przyjąłem,
Spadłem potem stamtąd.
139. Pieśni dziewięć wszechmożnych od sławnego dostałem
Syna Bölthorna, Bestli ojca,
I napój dostałem drogiego miodu,
Wylany z Odrörira.
140. Wtedy zacząłem dojrzewać i rozumieć
I rosnąć i mężnieć;
Słowa mi z słów słowa stwarzały -
Czyny mi z czynów czyny stwarzały.
***
141. Runy otrzymasz i czytelne znaki.
Bardzo wielkie runy
Bardzo mocne runy
Co Olbrzym Śpiewak zabarwiał a bogowie stworzyli
I boski run Głosiciel rytował.
Strofy 137-141:
Niektórzy uczeni dopatrują się tutaj wpływów chrześcijaństwa.
142. Odin - Asom, Alfom - Dain,
Dwalin - Karłom,
Alswidr - Olbrzymom, a ludzkiemu pokoleniu -
Ja sam runy kreśliłem.
***
143. Czy wiesz, jak rytować trzeba? Wiesz, jak badać trzeba?
Czy wiesz, jak rysować trzeba? Wiesz, jak obrabiać trzeba?
Czy wiesz jak modlić się trzeba? Wiesz jak ofiary składać trzeba?
Czy wiesz, jak przekazać trzeba? Wiesz, jak na ofiarę zabić trzeba?
Strofa 143, w.4:
przekazać - mowa tu zapewne o przepisowej formule dzielenia się ofiarą z rodziną, krewnymi i sąsiadami.
144. Lepiej nie modlić się, niż ofiarowywać za wiele,
Zawsze za ofiarę czeka człowiek zapłaty,
Lepiej nie przekazać, niż zabić za wiele
[...............................................................]
145. Thundr tak nakreślił przed stworzeniem ludzi,
Gdzie stał, gdy z powrotem odszedł.
***
Strofa 145:
Fragment ten nie ma związku z graniczącymi strofami i dotąd nie udało się wyjaśnić jego znaczenia.
VI
Jest to ostatnia pieśń w zbiorze Pieśni Najwyższego; wylicza ona skutki 18 zaklęć znanych tylko Odinowi. Niestety nie podaje formuł tych zaklęć.
146. Pieśń znam, której nie zna małżonka władcy
Ni syn człowieczy,
Pomoc zwie się pierwsza, a pomoże w troskach i w kłótniach
I wszelkich chorobach.
147. Znam inną, której ludzie potrzebują,
Gdy chcą jako uzdrowiciele działać.
148. Trzecią pieśń znam, gdy zajdzie konieczność
Opętania nieprzyjaciół;
Ostrza tępię mym wrogom,
Nie chwyci im ni miecz, ni podstęp.
149. Czwartą pieśń znam, jeśliby mnie w kajdany zakuto,
Śpiewam tak, że iść mogę wolny,
Spadają mi z nóg kajdany
A z rąk więzy.
150. Znam piątą pieśń, gdy wrogi oszczep
Rzucony leci w walczących tłum,
Nie pędzi on tak hardo, bym go nie zatrzymał,
Gdy wzrok mój go dosięgnie.
151. Pieśń szóstą znam, jeśli mię zrani ktoś
Drzewa korzeniem świeżym,
Człowiek, co nienawiść mą wznieci
Szkodę niech większą od mojej poniesie.
152. Siódmą znam: gdybym ujrzał płomień wysoki
Nad towarzyszami w sali,
Nie płonie tak szeroko, bym go nie ugasił;
Taką pieśń umiem śpiewać.
153. Ósmą znam pieśń, co wszystkim jest
Pożyteczna:
Gdy zawiść powstanie wśród władcy synów,
Umiem ją wraz uśmierzyć.
154. Dziewiątą znam: gdy muszę rytować
Mą łódź pędzoną po morzu,
Wicher uspokoję na fali
I uśpię całą wodę.
155. Pieśń dziesiątą znam: gdy czarownice ujrzę
Lecące w powietrzu,
Wtedy tak uczynię, że się zabłąkają,
Postaci swej nie odnajdą,
I nie odnajdą swej duszy.
Strofa 155, w.3-5:
Mowa tu o czarownicach, które zostawiwszy swe ciała w domach, unosiły się nad zagrodami ludzkimi. Zaklęciem można było spowodować, by nigdy nie odnalazły własnych domów i tym samym ciał.
156. Jedenastą znam, gdy mam na bój
Druhów wieść,
Śpiewam w tarczę, a oni siłą naprzód pędzą,
Zdrowi do boju
I zdrowi z boju,
Żadna ich szkoda nie spotka.
157. Dwunastą pieśń znam: gdy widzę wisielca
Na drzewie się kołyszącego,
Tak rysuję runy,
Że człowiek zstępuje
I ze mną mówi.
Strofa 156, w.3:
Był to śpiew skierowany we wklęsłość tarczy. Wspomina o nim Tacyt w Germanii (rozdz. III), nazywając go barditus.
Strofa 157:
Ta umiejętność dała Odinowi przydomki: Hanga-drottim (powieszonych władca) oraz Hanga-god i Hanga-tyr (powieszonych bóg).
158. Pieśń znam trzynastą, gdy chłopca małego
Pokropię wodą:
Nie zginie on, choć w bitwie się znajdzie,
Nie padnie pod ostrzem miecza.
Strofa 158, w.1-2:
Pokropienie wodą przy nadawaniu imienia dziecku jest pradawnym pogańskim obyczajem, nie tylko na Północy.
159. Czternastą znam, umiem ludziom
Wyliczyć rozmaitych bogów,
Wiem wszystko o Asach i Alfach,
Mało kto pośród mądrych to wie.
160. Piętnastą pieśń, którą Thjodrörir karzeł
Śpiewał przed drzwiami Dellinga:
Siłę przepowiadał Asom, powodzenie Alfom,
Jasny umysł Hroptatyrowi.
161. Szesnastą znam pieśń, gdy uczciwej dziewczyny
Miłość chcę mieć, i rozkosz,
Omamię jej zmysły - śnieżne ma ramiona -
I przemienię wszystką jej wolę.
162. Pieśń siedemnastą znam: wiem, że mie nie umknie
Młodziutkie dziewczę.
163. Pieśni tych, zapewne, Loddfafnir,
Długo brak odczuwałeś,
Wyjdzie ci na dobre, jeśli przyjmiesz,
Pożytek będziesz miał, jeśli weźmiesz,
Potrzebę zaspokoisz, gdy odbierzesz.
164. Pieśń osiemnastą znam, której nigdy nie zdradzę
Żadnej dziewczynie - ni innej niewieście -
Tajemnica jest zachowana, gdy tylko jeden wie,
To rzec, chcę kończąc pieśń
Tylko tej jednej, która mnie zamknie w ramionach,
Lub może - mej siostrze.
165. Zostały teraz zaśpiewane Pieśni Najwyższego
W hali Najwyższego, ku pożytkowi synom człowieczym,
Ku zgubie synom Olbrzymów.
Błogosławiony ten, który śpiewał,
Błogosławiony ten, który wie,
Niech pożytek ma ten, który odebrał,
Błogosławieni ci, którzy słuchali.
Strofa 164, wers 5:
tylko tej jednej - żonie, którą była Frigg; ale ona i tak wiedziała wszystko, co wiedział Odin.
